Ο Ιερός Ναός μας

Οι πρώτες διοικητικές ενέργειες για την ανέγερση του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδος  Σελλασίας

Του ιστορικού Βασιλείου Κουδούνη

ιατρέχοντας αρχειακό υλικό* συναφές με την ιστορία της Σελλασίας ή Βρουλιά  κατά το 19ο αιώνα, εντοπίσαμε αξιοσημείωτα επίσημα έγγραφα τα οποία αποτυπώνουν τις πρώτες διοικητικές πράξεις για την ανέγερση νέου Ιερού Ναού στη θέση της προϋπάρχουσας υποτυπώδους εκκλησίας. Στις πράξεις αυτές, που διεκπεραιώνονται τους πρώτους μήνες του 1837,  συμπλέκονται  θεσμοί πολιτειακοί και εκκλησιαστικοί, ο ρόλος των οποίων διαμορφώνεται και βαραίνει σε συνάρτηση με την παγιωμένη ιεραρχία στο πλαίσιο του καθεστώτος της απόλυτης μοναρχίας.

Η όλη διαδικασία φαίνεται να ξεκινάει  στις 3 Ιανουαρίου 1837. Την ημέρα αυτή,  συνεδρίασε το Δημοτικό Συμβούλιο του τότε δήμου Σελλασίας και αποφάσισε την ανοικοδόμηση νέας εκκλησίας στην πρωτεύουσά του, το Βρουλιά.  Στην απόφαση αυτή κατέληξε, αφού έλαβε υπ΄ όψιν  του την πληθυσμιακή ανάπτυξη, με συνέπεια η υφιστάμενη εκκλησία, λόγω περιορισμένου μεγέθους, να είναι στενάχωρη για την κοινότητα. Επίσης,  βασίστηκε και στην  προθυμία των κατοίκων των οποίων ομόθυμο αίτημα υπήρξε η ανέγερση καινούργιου Ναού. Τα έξοδα θα καλύπτονταν με εκποίηση περιουσιακών ενοριακών στοιχείων.

Η απόφαση διαβιβάζεται στη Διοίκηση Λακεδαίμονος, για να προωθηθεί στην επί των εκκλησιαστικών Βασιλική Γραμματεία (Υπουργείο, θα έλεγα, με τη σημερινή θεσμική ορολογία) του αρτισύστατου νεοελληνικού Βασιλείου, προς τελική έγκριση και υπογραφή από το βασιλιά Όθωνα. Όμως, όπως συνάγεται από άλλο έγγραφο με ημερομηνία 4 Φεβρουαρίου 1837, η Διοίκηση  ζήτησε αναλυτικότερη ενημέρωση. Συνεπώς,  το Δημοτικό Συμβούλιο μετά από νέα συνεδρίασή του υπέβαλε δεύτερη αίτηση, στην οποία διεξοδικότερα  αναπτύσσει τις βασικές παραμέτρους αυτής της απόφασής του.

  Οι πληροφορίες που παρέχει το παραπάνω έγγραφο της  Δημοτικής Αρχής είναι εξειδικευμένες και άκρως ενδιαφέρουσες. Συγκεκριμένα, αναφέρει τον αριθμό των οικογενειών που θα εκκλησιάζονται,  οι οποίες ανέρχονται στις  132.  Η υπάρχουσα εκκλησία σημειώνεται ότι  έχει χωρητικότητα 80 ανθρώπων και για αυτό πρακτικά είναι ακατάλληλη.  Ακόμη, τονίζεται  η κεντρικότητα της θέσης, όπου θα ανεγερθεί ο νέος Ναός. Το οικόπεδο της ανοικοδόμησης είναι εκκλησιαστικό,  ενώ τα έξοδα για την οικοδομή, την ιστόρηση κλπ.  αγγίζουν τις 7.000 δρχμ. Στα όρια του Βρουλιά βρίσκονται τα κτήματα, δηλαδή 30 ξερικά στρέμματα,  250  ελαιόδενδρα, αχλαδιές, μουριές, αγριελιές. Η συνολική αξία των εκκλησιαστικών περιουσιακών στοιχείων εκτιμάται σε 3000 δρχ ενώ αποφέρουν ετήσιο εισόδημα   70 δρχμ. Τα υπόλοιπα θα καλυφθούν από εισφορές κατοίκων της εν λόγω κοινότητας.

Στα μέσα Φεβρουαρίου, η  Γραμματεία της Διοίκησης Λακεδαίμονος αποστέλλει τις προρρηθείσες δύο αιτήσεις στην  επί των εκκλησιαστικών Βασιλική Γραμματεία της Επικρατείας  προς τελική έγκριση. Τα σχόλια που προβαίνει ο Διοικητής Λακεδαίμονος είναι θετικά για το αίτημα του Δημοτικού Συμβουλίου Σελλασίας.  Αναλυτικότερα, αναφέρει ότι, έπειτα από  προσωπική συγκέντρωση πληροφοριών, διακρίβωσε την κακή κατάσταση του υπάρχοντος Ναού και την επακόλουθη ανάγκη για ανέγερση καινούργιου ευρύχωρου και εσωτερικά καλλωπισμένου. Το εμβαδόν  της οικοδομής θα είναι 23 τμ. μήκος και 15 τ.μ. πλάτος, με σκοπό να μπορούν να εκκλησιάζονται και οι 132 οικογένειες του Βρουλιά. Επισημαίνει, ακόμη, ότι οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν εύποροι, ώστε να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες ανέγερσης, εσωτερικού εξοπλισμού και διακόσμησης-αγιογράφησης της νεοπαγούς εκκλησίας, καθώς και  να καταβάλλουν τα έξοδα  διαβίωσης των κληρικών και του  νεωκόρου.

Ο Διοικητής, επιπλέον,  φρονεί ότι έπρεπε να επιδιώξει τη γνωμοδότηση του Επισκόπου Σελλασίας, ώστε  η συγκατάθεσή του να δικαιολογήσει τη σχετική αίτηση. Η παρεπιδημία του Επισκόπου Θεοδώρητου Β΄**, όμως, στην Αθήνα εκείνη την περίοδο, διότι από την αρχή του 1837  ήταν μέλος της Ιεράς Συνόδου, καθώς και ο επείγων χαρακτήρας του αιτήματος για τους κατοίκους δεν επέτρεψαν προηγούμενη συνεννόηση. Παρακαλεί, επομένως, τη Βασιλική επί των εκκλησιαστικών Γραμματεία, αν το κρίνει εύλογο, να  ενεργήσει, ώστε ο Επίσκοπος να γνωμοδοτήσει αναφορικά με το δεδομένο αίτημα και ύστερα η ίδια να αποφασίσει για αυτό.

Στο κείμενο, επίσης, αυτό του Διοικητή προς τη Γραμματεία εμφανίζεται και ένας ακόμη φορέας που θα εμπλακεί στην υπόθεση  της ανεγέρσεως του Ναού. Πρόκειται, συγκεκριμένα, για τη Γραμματεία επί των Εσωτερικών. Η αιτία της παρέμβασής της συνίσταται στο γεγονός ότι τα μέσα που προτείνει το Δημοτικό Συμβούλιο για την κάλυψη της δαπάνης αφορούν εκποίηση εκκλησιαστικών κτημάτων και άμεσες χρηματικές  εισφορές. Επομένως,  επιβάλλεται η υπηρεσία αυτή, κατά το νόμο περί δήμων, να εκζητήσει τη σχετική έγκριση του βασιλιά  Όθωνα.

Στο επόμενο στάδιο η αίτηση  του Δημοτικού Συμβουλίου Σελλασίας διαβιβάζεται από την επί των εκκλησιαστικών Γραμματεία στην Ιερά Σύνοδο του Βασιλείου με την εντολή να γνωμοδοτήσει σχετικά, αφού όμως πρώτα πληροφορηθεί και την άποψη του Επισκόπου Σελλασίας Θεοδώρητου Β΄. Η Ιερά Σύνοδος  ανταποκρίνεται  πλήρως, όπως συνάγεται από την έγγραφη απάντησή της προς τη Γραμματεία με ημερομηνία 30 Απριλίου 1837, και, αφού ζητεί τη γνωμοδότηση του οικείου Αρχιερέως, την οποία  υιοθετεί πλήρως,   συγκατατίθεται στο αίτημα των κατοίκων του Βρουλιά.

Αξιοσημείωτο είναι ότι  ως βασική προϋπόθεση συναίνεσης  από το Θεοδώρητο τίθεται η έγγραφη υπόσχεση των κατοίκων ότι θα μεριμνήσουν για τον εσωτερικό διάκοσμο και τον εν γένει εξοπλισμό του νέου Ναού. Η Ιερά Σύνοδος εγκολπώνεται  τη θέση αυτή,  καθώς και η Γραμματεία, η οποία ενημερώνει σχετικά το Διοικητή Λακεδαίμονος  με έγγραφό της τον Απρίλιο του ιδίου έτους.  Με άλλα λόγια, η Γραμματεία  θα ενέκρινε το αίτημα, εφόσον, μέσω του Δημοτικού Συμβουλίου, οι κάτοικοι εγγράφως υπόσχονταν ότι θα μεριμνήσουν για την  πλήρωση του νέου Ναού με όλα τα αναγκαία και για την εσωτερική ιστόρησή του, διότι  συνηθιζόταν πολλές εκκλησίες να παραμένουν ελλιπείς για πολλά χρόνια.

Στην εντοιχισμένη πλάκα που υπάρχει στο Ναό ως χρόνος ανοικοδόμησης δηλώνεται το έτος 1837. Υποθέτουμε ότι ο  προαναφερθείς όρος της '' έγγραφης υπόσχεσης'' εκπληρώθηκε από την πλευρά των κατοίκων. Το 1913 ξεκίνησε  η ανακαίνιση   του ναού, ο οποίος βρισκόταν σε κάκιστη κατάσταση, όπως αναφέρουν οι Καπετανάκης/ Σταθοπούλου( 1998: 17)***.

  Συμπερασματικά, μέσα από το πλαίσιο των πρώτων διοικητικών διαδικασιών που έλαβαν χώρα το 1837 για την ανέγερση του καινούργιου Ιερού Ναού  της Αγίας Τριάδος στο Βρουλιά, πρωτεύουσα του τότε  ακμαίου δήμου Σελλασίας, αντλούμε πολύ χρήσιμα στοιχεία. Εκτενέστερα, διαπιστώνουμε ότι σε τέτοιες περιπτώσεις ενεργοποιούνταν θεσμικά σχήματα εκκλησιαστικά και πολιτειακά, όπως συμβαίνει  εξάλλου και σήμερα με διαφοροποιημένο βέβαια ρόλο. Την καθοριστική-εγκριτική  συμμετοχή είχε στο ζήτημα αυτό  η Πολιτεία, δηλαδή ο βασιλιάς και η κυβέρνησή του. Συγκεκριμένα, η αίτηση του Δ.Σ. μέσω του Διοικητή Λακεδαίμονος, διαβιβάζεται με επισύναψη κάποιων  παρατηρήσεων, εν προκειμένω ενισχυτικών, στην επί των εκκλησιαστικών Γραμματεία για έγκριση. Είναι στη διακριτική ευχέρεια της τελευταίας να ζητήσει τη γνωμοδότηση της Ιεράς Συνόδου και του επιχωρίου Επισκόπου, πριν αποφανθεί. Επιπρόσθετα, όπως  ισχύει στη δεδομένη τουλάχιστον περίπτωση, σύμφωνα με το νόμο περί δήμων,  εμπλέκεται και η Γραμματεία επί των Εσωτερικών, όταν οι δαπάνες της ανοικοδόμησης ενός Ναού  πρόκειται να αποσβεσθούν από εκποίηση περιουσιακών εκκλησιαστικών στοιχείων  και εισφορές χριστιανών, για την πραγματοποίηση των οποίων  απαιτείται κυβερνητική -βασιλική  έγκριση.